Duchy, orzechówka i piasek w nerkach, czyli wesołe jest życie hrabianki – „Ostatnia arystokratka”, Evžen Boček

Zanim przejdę do rzeczy, proponuję mały kwestionariusz – pomyślcie przez chwilę o książkach tak zabawnych, że przy ich lekturze śmialiście się na głos. Ile ich było? Pewnie niewiele, co? Ja swoje typy mogę policzyć na palcach jednej ręki: Dewiza Woosterów P.G. Wodehouse'a, Dumny Bądźżeś Ireny Douskovej i oczywiście Szwejk.

Dużo dziś się wydaje utworów tragicznych, wstrząsających, przygnębiających. Ale beztrosko zabawnych, tak po prostu, bez dumania i ironizowania, takich, przy których autentycznie nie można powstrzymać głośnego śmiechu, jest bardzo niewiele. Bawienie czytelnika to trudna sztuka, wydaje mi się wręcz, że trudniejsza niż wzruszanie i wstrząsanie – i na tym chyba polega problem.

Tych spragnionych literackiego śmiechu informuję jednak: na szczęście sztuka bawienia nie wymarła jeszcze zupełnie. Panie i Panowie, oświadczam wszem i wobec, że do mojej galerii Książek Najzabawniejszych – wspomnianej w 2/3 czeskiej trójcy – dołączyła kolejna perełka rodem z Czech – Ostatnia arystokratka Evžena Bočka!

Wszystko za sprawą nietypowej arystokratycznej rodzinki, która niespodziewanie odzyskuje rodowy zamek w Czechach i postanawia się do niego przenieść wraz ze swym kłopotliwym dobytkiem – dwunastoma urnami z prochami krewnych oraz przekorną kocicą Carycą. Zza oceanu. Choleryczny nauczyciel literatury Frank Kostka (vel hrabia Franciszek Antoni Kostka), zapatrzona w lady Di Vivien Kostka (vel hrabina Vivien Kostka) oraz narratorka i zarazem najbardziej tajemnicza postać całej książki, dziewiętnastoletnia Mary Kostka (vel hrabianka Maria Kostka) zapewniają salwy śmiechu już na samym początku akcji. Kiedy bowiem okazuje się, że przewiezienie ze Stanów skremowanego nieboszczyka kosztuje więcej niż bilet żywego pasażera – a nieboszczyków na stanie jest, przypominam, dwunastu – rodzinka postanawia przewieźć swych krewnych przez ocean... w torebkach po orzeszkach ziemnych.

Tak rozpoczyna się spektakularna seria pięknych katastrof. Szczególnie ciekawie robi się, gdy to małe grono oryginałów zasilają kolejne trzy indywidua, służba zamkowa – żywiący nieskrywaną nienawiść do turystów kasztelan Józef, wiecznie przyssana do butelki orzechówki kucharka pani Cicha oraz mój niekwestionowany ulubieniec, cierpiący na wszystkie możliwe choroby świata łącznie ze złamanym sercem (i w wolnych chwilach wyśpiewujący na ten temat absolutnie urocze piosenki) ogrodnik-pianista pan Spock (tak, od tego Spocka – jest do niego łudząco podobny!).

Humor Ostatniej arystokratki nie jest specjalnie wyrafinowany, to coś pomiędzy prześmiewczymi żartami szwejkowskimi a doskonałym angielskim humorem w stylu wspomnianego P.G. Wodehouse'a. Można się tu oczywiście doszukiwać zjadliwej satyry, tropić konteksty, wbijać tę powieść w różne formy, ale dla mnie to po prostu niewydumana, bawiąca do łez, rozkoszna opowiastka. Aż prowokująca do komicznych sytuacji sceneria, grupka przejaskrawionych i na swój niepowtarzalny sposób dziwacznych postaci – oto prosty przepis Evžena Bočka na czytelniczy hit.

Przepis powstały zresztą trochę od niechcenia. Opowieść o rodzinie Kostków nie powstała jako pisarski projekt, była jedynie rodzajem zabawy, sposobem na zapełnienie sobie wolnego czasu – „jak składanie modeli samolotów lub szydełkowanie”. Sceneria zamkowa jest nieprzypadkowa – sam Boček od ponad 20 lat jest kasztelanem na zamku w Miloticach na południu Moraw (ale zarzeka się, że w niczym nie przypomina powieściowego Józefa :)). Po kilku latach przepisywania, modyfikowania, wycinania i sklejania różnych wariantów opowieści wspomniał o niej wydawcy Martinowi Reinerowi. Entuzjastyczna recenzja partnerki Reinera przesądziła sprawę – Arystokratka wyszła drukiem.

Nie w całości co prawda. Byłaby bowiem ponad 500-stronicową cegłą, a ta objętość przeraziła autora. „Z wyjątkiem Biblii, Jiráska i Tołstoja nie przepadam za grubymi książkami” – przyznaje rozbrajająco, toteż ostatecznie opowieść podzielono na części. Druga – Arystokratka w ukropie – ma się ukazać jeszcze w tym roku, również w wydawnictwie Stara Szkoła. (Mam cichą nadzieję, że hrabianka Maria uchyli w niej rąbka tajemnicy na swój temat; przykro mi, że zataiła swoje odpowiedzi na kwestionariusz Prousta!).

W Czechach Ostatnia arystokratka była absolutnym hitem i nie wątpię, że tak samo będzie u nas. Zwłaszcza teraz, w porze wciąż jeszcze krótkich dni, szarugi i czekania na wiosnę, ta książka jest świetnym lekiem na rzeczywistość. Zafundujcie sobie odpoczynek od ciężkich lektur i dajcie się rozbawić! Czechom w tej kwestii można zaufać – w końcu to „śmiejące się bestie”.

***

E. Boček, Ostatnia arystokratka, przeł. Mirosław Śmigielski, wyd. Stara Szkoła, Wołów 2015.

***
Jak zdobyć Arystokratkę? Książka dostępna jest w sprzedaży na stronie wydawnictwa Stara Szkoła.

Źródła:

Rozmowa z Evženem Bočkiem na portalu iDNES.cz [http://kultura.idnes.cz/rozhovor-evzen-bocek-05l-/literatura.aspx?c=A140310_135421_literatura_ts]

Rozmowa z Evženem Bočkiem na portalu VašeLiteratura.cz [http://www.vaseliteratura.cz/rozhovory/47-clanky/2563-rozhovor-s-evzenem-bockem.html]

Fotografie:
[1] Internet Archive Book Images / Foter.com

[2],[3] Okładki ze stron wydawnictw Stara Szkoła i Druhé město