Pisma kobiece, nagrody i stand-up – Svět knihy 2022, dzień drugi [relacja]

Dawno już przekonałam się, że na targach i festiwalach najciekawsze okazują się spotkania zapowiadające się średnio. Z kolei rozmowy ze znanymi pisarzami, jeśli śledzi się jako tako ich obecność w mediach, rzadko czymkolwiek zaskakują. Tak oceniam też dzisiejszy dzień na praskich targach książki Svět knihy.

Najbardziej interesującym wydarzeniem dnia było dla mnie coś, czego nawet nie miałam w ścisłym programie – dyskusja o magazynie „Vlasta” i tym, jak powstają w nim literackie materiały. We „Vlaście”, jednym z bardziej znanych pism kobiecych w Czechach, literatura pojawia się regularnie – kiedyś omawiałam na Skarbach opublikowany w niej wywiad z Pavlą Horákovą, w jednym z ostatnich numerów ukazała się duża rozmowa z Kateřiną Tučkovą, bohaterką jednego z najbliższych ma być Alena Mornštajnová. To właśnie „Vlasta”, jak usłyszałam dziś na spotkaniu, przyjęła na swoje łamy Mornštajnovą wraz z jej felietonami, gdy wszystkie inne magazyny kobiece były jej jeszcze niechętne.

Redaktorka „Vlasty” Klára Kubíčková – dyplomowana socjolożka i dziennikarka – oraz redaktorka naczelna pisma Alena Němečková mówiły jednak też o tym, jak w ostatnich latach zmienia się rola i pozycja pism kobiecych. Dawniej były traktowane jak foldery pokazujące, jak ma wyglądać idealne życie kobiety; dziś poruszają te najtrudniejsze problemy społeczne i polityczne, piszą o przemocy, edukacji, prawach człowieka. Zaczynają aktywnie kształtować rzeczywistość, mówiąc o tematach ważnych, a przemilczanych. W tym kontekście padło m.in. zdanie o tym, dlaczego jest tak mało kobiet w polityce – ponieważ brakuje rozwiązań systemowych, które umożliwiłyby im pogodzenie rodziny z pracą; a rozwiązań tych brakuje... bo jest za mało kobiet w polityce. Proste i logiczne, a jednak na swój sposób odkrywcze. Zaskoczyło mnie za to bardzo, że Alena Němečková zaczęła tłumaczyć „Vlastę” z jej feministycznego charakteru; oczywiście, żyję w pewnej myślowej bańce, ale czasem trudno mi się pogodzić z myślą, że komukolwiek trzeba jeszcze dziś wyjaśniać, że feministki też się malują i lubią gotować.

Było również o kulisach pracy redaktorskiej. Klára Kubíčková uświadomiła słuchaczy, że trzystronicowy wywiad w magazynie – biorąc pod uwagę przygotowanie, samą rozmowę oraz następne jej spisanie i zredagowanie – to mniej więcej 18 godzin pracy. A nie wlicza tu czasu na czytanie w ramach przygotowania książek rozmówczyni, które redakcje często dostają, powiedzmy, dwa tygodnie przed premierą i trzy dni przed planowanym wywiadem. W przypadku choćby liczącej 700 stron Bílej Vody Tučkovej był to pewien problem. 😉

Czeska ilustracja i problemy tłumaczy

Wcześniej miałam okazję wziąć udział w spotkaniu poświęconemu Štěpánowi Zavřelowi. O czeskim ilustratorze, który osiadł we Włoszech i dużo większą sławę zyskał poza swoją ojczyzną, opowiadał – bardzo emocjonalnie, z początku był wyraźnie wzruszony – prezes poświęconej mu fundacji, Uberto di Remigio, oraz pisarka Marka Míková, zdobywczyni tegorocznej nagrody Magnesia Litera w kategorii literatury dziecięcej, spokrewniona z Zavřelem. Na spotkaniu prezentowała książkę, zainspirowaną m.in. swoimi wizytami u sławnego wujka w jego domu w Rugolo. Widownia pękała w szwach, przy czym połowę słuchaczy stanowili goście z Włoch, w tym również przyjaciele nieżyjącego już Zavřela. A ja napomknę przy okazji, że kilka książek z ilustracjami artysty wyszło ostatnio również w Polsce – znajdziecie je w ofercie wydawnictwa Tatarak.

Tematem spotkania z uczestnikami programu CELA (m.in. tłumacza z języka polskiego Tadeáša Dohňanskiego wraz z jego mentorką Michaelą Benešovą, współzdobywczyni tegorocznej Magnesii Litery za przekład Lodu Dukaja) były m.in. cienie i blaski samej pracy tłumacza. W skrócie, bo mam wrażenie, że na ten temat powiedziano już dawno wszystko, co można było powiedzieć: trudna płaca, małe pieniądze i konieczność lawirowania między innymi, lepiej płatnymi zajęciami; byli jednak i tacy, którzy przyznali, że gdyby mieli się utrzymywać wyłącznie z przekładów literackich, presja zepsułaby im całą frajdę. Wszyscy natomiast zgodzili się, że początkujący tłumacze otrzymują dziś dużo większe wsparcie w postaci programów takich jak CELA, seminariów przekładowych, rezydencji, szkoleń.

Problemy z Magnesią Literą

Spotkanie dotyczące tego, jak wybierani są zdobywcy Magnesii Litery, było z gatunku tych, które nie zaskoczyły; większość wątków, o których mówiły Eva Klíčová i Kateřina Čopjaková, pojawiły się już we wcześniejszych dyskusjach, o których pisałam obszernie m.in. w moim newsletterze. Tutaj więc znów krótko: nagroda jest nieczytelna, bo z jednej strony oczekiwany jest wybór „bestsellerów”, literatury przystępnej, a z drugiej strony ambitnej; jury nie ma dość czasu, by zapoznać się z pełną listą pozycji (sytuację komplikuje fakt, że wielu wydawców w obawie przed spiraceniem boi się wysyłać jurorom książki w wersji elektronicznej [sic!]), więc do ścisłego kręgu trafiają i tak stosunkowo głośne tytuły, które każdy z członków wcześniej przeczytał, zna i faworyzuje; kategorie są przestarzałe (blog roku powinien uwzględniać i inne formy twórczości internetowej, brakuje kategorii komiksowej i osobnej kategorii literatury dla młodzieży), a promocja w mediach społecznościowych minimalna, przez co nagroda nie dociera do młodszych pokoleń odbiorców i pozostaje zamknięta na sugestie „zwykłych” czytelników (i tu wg Čopjakovej Magnesia Litera mogłaby się uczyć choćby od słowackiej Anasoft Litery). Dyskusja zahaczyła o inne, szersze problemy, jak np. presja wywierana na krytyków literackich w mediach (by pewnych tekstów i autorów nie krytykować) czy ścisłe nierzadko powiązania między autorami, krytykami i jurorami w niewielkim czeskim światku literackim.

Autorzy: Marcinów, Třeštíková, Bellová, Tomeš!

Dalej były już tylko spotkania z autorami, na które zaglądałam przelotem i z których wyniosłam niewiele treści, więc po raz trzeci będzie w telegraficznym skrócie. 😉 Mira Marcinów – niestety bez towarzystwa Kláry Svobodovej, która z powodu choroby nie była obecna – opowiadała czeskim czytelnikom m.in. o formie swojego Bezmatka (krótkie zdania i duże przerwy między nimi), która miała zapobiec zagadywaniu ciszy, ale z czasem pokazała swoją dodatkową wartość, bo czytelniczki zaczęły jej wysyłać zdjęcia pustych lub prawie pustych stron, na których dopisywały własne historie, wspomnienia i spostrzeżenia. 

Radka Třeštíková w trakcie ostatnich dziesięciu minut spotkania, na których byłam obecna, opowiadała o pisaniu bestsellerów – że najtrudniejszym elementem w tym procesie jest dotarcie do „przeciętnego” czytelnika z jego odczuciami, sposobem myślenia i widzenia świata, a równocześnie dbanie o to, by tekst był dobry, aby wyjść z tego z poczuciem osobistego zwycięstwa. 

Bianca Bellová mówiła m.in. o tym, że pisząc zawsze skupia się na konkretnej historii, nie myśląc o wpisywaniu się w jakiekolwiek aktualne literackie konteksty; jest jednak przekonana – i jako przykład podała dużą liczbę różnych opowieści związanych z Jeziorem Aralskim, powstałych w okolicach publikacji jej Jeziora – że niekiedy pewne tematy wiszą w powietrzu, a wrażliwe jednostki wychwytują je i rozpracowują później niezależnie od siebie w swojej twórczości. Zaczepiona przez prowadzącą Kateřinę Kadlecovą, odniosła się też do swojego głośnego i dyskutowanego do dziś eseju Dlaczego nie jestem feministką?, mówiąc, że na przekór tytułowi – który miał prowokować i nawiązywać do Dlaczego nie jestem komunistą? Karla Čapka – feministką jak najbardziej jest. 

I wreszcie miałam również okazję zajrzeć na „literacki stand-up” Pavla Tomeša, który utwierdził mnie w przekonaniu, że stand-up to rzecz zupełnie nie dla mnie. Książki Tomeša Až na ten konec dobrý, która dostała w tym roku Literę czytelników i która jest ponoć humorystyczną opowieścią o śmierci, jestem jednak w dalszym ciągu ciekawa i pewnie w końcu ją sobie sprawię. 😉

***

Podoba Ci się to, co robię? Proszę, wesprzyj mnie na Patronite. Dziękuję!