Bolesna historia czeskiej rusałki. Czeska zapowiedź: Anna Bolavá, „W ciemność”

Dwa lata temu w Czechach wydana została debiutancka powieść, która zrobiła furorę i zgarnęła Magnesię Literę w kategorii Proza – W ciemność Anny Bolavej. Krytycy nie szczędzili jej ciepłych słów, a sam Petr Bílek, o współczesnej czeskiej literaturze mający do powiedzenia wiele, ale na pewno nie rzeczy miłych, określił ją jako powieść mocną i magiczną, jej bohaterkę zaś porównał do Haňti ze Zbyt głośnej samotności.

Już za tydzień premierę będzie miało polskie wydanie tej książki. To zasługa wydawnictwa Książkowe Klimaty oraz debiutującej tłumaczki Agaty Wróbel, zwyciężczyni ubiegłorocznego konkursu im. Susanny Roth (która nagrodę zdobyła właśnie za przekład fragmentu powieści Bolavej). Nagradzana debiutująca autorka i nagradzana debiutująca tłumaczka, wydawnictwo, które słynie z interesujących publikacji, ciekawy temat i entuzjastyczne opinie – czy to nie brzmi zachęcająco? A żeby jeszcze bardziej podsycić Waszą ciekawość, opowiem Wam trochę o autorce.

Rusałka z czeskiej prowincji

W ciemność to historia Anny Bartákovej, kobiety z małego miasteczka, której życiową pasją jest zbieranie ziół. Z czasem pasja ta zaczyna ją całkowicie pochłaniać, aż do szaleństwa – przestaje się liczyć mąż, praca, najbliżsi przyjaciele, a nawet własne ciało i jego potrzeby. Wszelkie próby pomocy Anna odrzuca, zamyka się coraz bardziej w swoim mrocznym, pachnącym ziołami świecie. „Rusałka” – mówi Bolavá o swojej bohaterce, którą czytelnicy porównują również do Viktorki z Babuni Němcovej.

Ze względu na podobieństwo pseudonimu autorki (naprawdę nazywa się Bohumila Adamová) do nazwiska stworzonej przez nią postaci oraz łączącą je pasję zielarską, szybko pojawiły się pytania o autobiograficzny podtekst powieści. Bolavá przyznaje – tak, sama również zbiera zioła, tak, zna dobrze uczucia swojej bohaterki, sama co roku w okolicach marca znajduje się na skraju szaleństwa, nie mogąc nadążyć ze zbieraniem ukochanych roślin. Twierdzi również (ale czy serio?), że zielarstwo to dla niej najważniejszy motyw tej powieści; że nie chciała napisać książki o byciu „innym”, o samotności, o ucieczce, ale przede wszystkim o tym, jak wygląda zbieranie ziół i jak się z nimi obchodzić.

Dobra książka musi zaboleć

Zaintrygowani? No to lećmy dalej. Przez kilka lat Bolavá pracowała w Instytucie Języka Czeskiego czeskiej Akademii Nauk, ale do tych czasów wraca niechętnie. Zrezygnowała i obecnie zawodowo zajmuje się pomocą ludziom ze stomią (sztuczną przetoką jelitową). Swoją pracę – znalezioną podobno z ogłoszenia – bardzo lubi, ponieważ może dzięki niej pomagać ludziom i przynosić im ulgę.

W zupełnie inny sposób stara się oddziaływać swoją twórczością. „Dobra książka musi być jak policzek. Musi zaboleć” – mówi w jednym z wywiadów. A swoją filozofię twórczości podkreśla już pseudonimem, pochodzącym jeszcze z czasów jej twórczości poetyckiej – „bolavá” to po czesku „bolesna”. Dlaczego Anna? Bo to jej zdaniem najpiękniejsze czeskie imię.

Outsiderka na czeskiej scenie

Krytycy zestawiają powieść Bolavej z innym głośnym debiutem ostatnich lat – Palinką Matěja Hořavy. Sama autorka przyznaje, że ze względu na te porównania przeczytała książkę Hořavy. Uważa jednak, że oba dzieła nie mają ze sobą nic wspólnego oprócz tego, że są debiutami.

Do innych współczesnych czeskich autorów odnosi się z rezerwą. Zapytana, czy twórczość któregoś z nich szczególnie sobie ceni, odpowiada, że przestała ich czytać – zamiast tego w wolnych chwilach robi szaliki. Pociągnięta za język w temacie czeskiej literatury, podaje dwa nazwiska, mało współczesne – Karel Václav Rais oraz Jan Čep.

Z wizytą u Gotta

Choć Anna Bolavá zaczynała jako poetka (debiutowała tomikiem Černý rok), teraz czuje się już prozaiczką. W Czechach kilka tygodni temu ukazała się jej kolejna powieść, Ke dnu, w której autorka wykorzystuje raz jeszcze fikcyjną przestrzeń zaprezentowaną w swoim debiucie, a także wraca do kilku znanych już bohaterów.

Poza tym podobno w jej szufladach zalega jeszcze wiele spisanych historii. I są wśród nich nawet rzeczy humorystyczne (sic!); być może, jak mówi, kiedyś wyda je pod innym pseudonimem. Jest również opowieść o kobiecie z południowoczeskiej wioski, która postanawia odwiedzić Karla Gotta… Tej jednak prawdopodobnie nigdy nie ujrzymy w druku. Jak bowiem mówi autorka, nie chce czymś urazić Gotta :). Wracając jednak do najbliższej przyszłości...

Premiera W ciemność – dokładnie za tydzień, 30 września. Spodziewajcie się recenzji! Książka ukaże się pod patronatem Literackich skarbów świata całego.

Przy pisaniu tekstu korzystałam z następujących źródeł:

http://kulturio.cz/rozhovor-autorske-cteni-anna-bolava/

http://itvar.cz/rychle-a-beze-svedku/

http://d-dur.rozhlas.cz/liberatura-s-annou-bolavou-o-silenstvi-sberu-bylin-a-samote-5235963/

http://www.literarky.cz/literatura/222-literatura/24402-anna-bolava-spravna-kniha-musi-zabolet-postavy-tenae-i-autora

https://www.respekt.cz/tydenik/2015/22/bylinne-srdce-temnoty

Ilustracje:

[1] zdjęcie Anny Bolavej ze strony wydawnictwa Książkowe Klimaty / www.ksiazkoweklimaty.pl

[2] okładka czeskiego wydania Do tmy ze strony wydawnictwa Odeon / www.odeon-knihy.cz

[3] okładka czeskiego wydania Ke dnu ze strony wydawnictwa Odeon / www.odeon-knihy.cz

[4] okładka książki ze strony wydawnictwa Książkowe Klimaty / www.ksiazkoweklimaty.pl