Czeska demistyfikacja - Mariusz Szczygieł, "Zrób sobie raj"

Na wstępie zaznaczę, że jestem wielką wielbicielką Gottlandu, lektury Zrób sobie raj nie mogłam więc sobie odmówić. Otworzyłam, przeczytałam pierwsze zdania i natychmiast zrobiło mi się ciepło na sercu. Mariusz Szczygieł otwiera bowiem ten zbiór uroczym tekstem o tym, czym Czechy są dla czechofila. Odmalowuje sielski kraj, w którym nikt na nikogo się nie denerwuje, wszyscy nawzajem się szanują, a psy poi się piwem – po to tylko, by na kolejnych kilkuset stronach swojej książki konsekwentnie nas z tego „raju na ziemi” wyprowadzać.

Już i w tym pierwszym tekście pojawia się zresztą subtelna zapowiedź tego, co nas czeka:

Żeby jednak nie ulec (łatwej u mnie) skłonności do mitologizowania i idealizacji, użyję teraz poglądu Oscara Wilde'a, że najbardziej nie lubimy ludzi, którzy mają takie same wady, jak my. A więc dlatego uwielbiamy Czechów. Bo to naród, który ma zupełnie inne wady. (M. Szczygieł, Zrób sobie raj, wyd. Czarne, Wołowiec 2010, s. 11)

Paradoksalnie wadami okazują się te cechy, które zwykliśmy uznawać u Czechów za zalety – śmiech i luźny stosunek do religii. W końcu śmiech to zdrowie, wspaniale byłoby umieć, tak jak oni, na wszystko odpowiedzieć śmiechem... Jak często jednak ten osławiony śmiech okazuje się „na siłę”! Jak często jest tylko narzędziem, przykrywką, zagłusza smutek, śmierć, przemijanie i starość. Ma być władzą – nad życiem, nad śmiercią, nad przyczyną śmiechu, czymkolwiek ona jest... Tymczasem jest to jedynie wrażenie posiadania tej władzy. I nie zawsze śmiech jest na miejscu, a od bólu niekoniecznie należy się odżegnywać – „Bo dla rozwoju ból psychiczny i zdolność jego przeżywania to jakby paliwo” (tamże, s. 260). Chorobliwym wręcz przykładem tej desperackiej ucieczki Czechów od cierpienia jest masowe już zjawisko nie odbierania prochów bliskich zmarłych z krematorium – żadnych uroczystości, żadnych pogrzebów, aby tylko jak najszybciej zapomnieć, aby nie przeżywać tego jeszcze raz.

Gdy ktoś ich pyta, jaki jest sens postępowania moralnie, skoro nie oczekują za to nagrody w niebie, irytują się lub śmieją. Nie trzeba im Boga, aby być dobrymi, są szczerzy i brzydzą się hipokryzją – bardzo chwalebnie (zwłaszcza, że u nas w Polsce jest z tym dużo gorzej). Mówią też, że z drugiej strony to przecież nic złego, że ktoś wierzy. Że to prywatna sprawa. Także w tej tolerancji jest jednak ślad zakłamania, o czym świadczy historia policjanta Milana czy innych, z których już w szkole wyśmiewano się, że są „pobożni”. Bohater tekstu Łapię powietrze opowiada, z jakim trudem przyszło mu publiczne przyznanie się do wiary – jakby to było coś wstydliwego. I poniekąd jest, bowiem wierzących w Czechach często uważa się za nieudaczników. Na zasadzie „Nie potrafią sobie z życiem sami poradzić, więc zwracają się do Boga”.

Nie do końca jest więc Zrób sobie raj tym, czego się po tym zbiorze spodziewałam, a co zdawał się sugerować pierwszy tekst. Jest za to zdarciem maski z Czechów, sięgnięciem daleko głębiej, poza stereotypy. Najpiękniejsze jednak jest to, że mimo wyciągania brudów, mimo drążenia, którego efekty stawiają naszych południowych sąsiadów w niezbyt dobrym świetle – widać wciąż, że ta książka została napisana z miłości do Czech. I dlatego polecam ją gorąco.

P.S. Nabrałam po tej lekturze ochoty na Halinę Pawlowską. Mignęła mi czasem gdzieniegdzie okładka Zdesperowanych kobiet, nazwisko się przewinęło, ale nie wnikałam... Mając teraz w pamięci jej niezwykle ciekawy i ciepły obraz z książki Szczygła, zamierzam to zmienić.

P.S. 2 Przejrzałam raz jeszcze tę recenzję i doszłam do wniosku, że pominęłam rzecz bardzo istotną - napisałam "o czym", ale nie wspomniałam słowem o tym "jak". Już w przypadku Gottlandu miało się cały czas wrażenie, że nie czyta się autentycznych historii, że to fikcja, dobra powieść - tutaj jest podobnie, Szczygieł jest po prostu świetnym opowiadaczem, czego mu ogromnie zazdroszczę.

P.S. 3 Mam kilka zdjęć przy słynnych praskich niemowlętach Černego - może tu kiedyś wrzucę. :)