Taka piękna makabra – „Kacica”, Pavel Kohout

Określenie „kacica” – kobieta-kat – przywodzi na myśl pełnego demonicznego uroku wampa, istotę równie bezwzględną co piękną i inteligentną. Kacica-kocica. Świadoma swej siły i równocześnie kobiecości, zmysłowa, buchająca erotyzmem.

Pavel Kohout kpi sobie z prostych skojarzeń. Zamiast drapieżnego stworzenia proponuje nam w tej roli złotowłose dziewczątko, które ledwie odrosło od ziemi i wygląda bardziej na niewinną pasterkę niż na morderczynię. Śliczne jak z obrazka i bardzo zmysłowe, ale zupełnie tego uroku nieświadome, a do tego – a przynajmniej wszystko na to wskazuje – najzwyczajniej w świecie tępe.

Dziewczątko to, Lizinka Tachecí, ma szesnaście lat i ku rozpaczy jej matki i konsternacji ojca nie dostaje się ani do liceum dramatycznego (bo jest zbyt zamknięta w sobie), ani do gimnazjum klasycznego (bo jest zbyt ładna). Jedyną nadzieją na zdobycie fachu okazuje się dla niej ŚRESZKUK – dopiero co powołana do życia szkoła katowska profesora Vlka. Po śpiewająco zdanym egzaminie wstępnym pomysłodawca i dyrektor placówki przyjmuje Lizinkę z otwartymi ramionami, wierząc głęboko, że pierwsza na świecie w pełni wykwalifikowana kobieta-kat stanie się ozdobą jego szkoły.

I ozdobą staje się w istocie. Prócz tego jednak, promieniując ledwie rozbudzoną, dziewczęcą seksualnością, doprowadza do szaleństwa i zguby kolejnych rozgrzanych do czerwoności amantów. Trwa pośrodku tego towarzyskiego galimatiasu kompletnie niewzruszona, jak gdyby nie zdając sobie sprawy, że jest przyczyną otaczających ją nieszczęść.

W tej historii króluje cielesność, która ma mnóstwo różnych obliczy – jest równocześnie uwznioślająca i ohydna, jak w wierszach Baudelaire'a i polskich turpistów. Makabra śmierci ściśle splata się tu z gorączką miłosnego aktu, do którego egzekucja zostaje wprost porównana. Krew miesiączkowa miesza się z krwią ściekającą z katowskiego topora, zapach rozkoszy i potu łączy się z odorem fekaliów i strachu skazańca.

Ale jak pięknie, z jakim kunsztem autor potrafi pisać i o jednym i o drugim, jakie soczyste metafory buduje! Nieraz mamy tu do czynienia z czymś na granicy literackiego porno lub opisem prawdziwego bestialstwa, ale czyta się to z wypiekami na twarzy, bez cienia niesmaku. Każde zbliżenie do jednej z tych tajemnic, do miłości lub do śmierci, jest istną symfonią zmysłów.

Przytknął masywną lufę dziewiątki pod nasadę nosa, ażeby ulać tego parszywego oleju zdrady, i odpalił. Ujrzał jeszcze, jak między niebieskowodnistymi oczami otwiera się trzecie, niemal bycze oko, po czym zalał go oczyszczający gejzer białej kaszy: niczym para uchodziło z łobuza nagromadzone w nim zło. Mój Pierwszy! – pomyślał. Oblizał wargi, ażeby na zawsze zapamiętać również ten smak. Był mdły, a przede wszystkim obrzydliwszy od smaku mózgu cielęcego, ale zaraz po połknięciu odniósł wrażenie, że jak w baśni rozumie mowę zwierząt i ptaków. Tak go to podekscytowało, że ponownie oblizał wargi. Zdumiał się, że na języku rozpływa mu się pikantnie aromatyczny smak, który przewyższał wszelkie rarytasy (s.259).

W niektórych momentach Kohout wchodzi wręcz w taneczny rytm, lawiruje między słowami z wprawą mistrza, po to tylko, by zakończyć rozdział ciachnięciem w połowie zdania na wzór topora spadającego na szyję skazańca. Wywiera to efekt czytelniczej czkawki i jest na dłuższą metę drażniące, podobnie jak jego swobodne skakanie w czasie i przestrzeni, wprawiające nieraz czytelnika w stan najwyższej dezorientacji.

Zaraz potem jednak autor funduje nam jeden ze wspaniałych monologów o historii rzemiosła katowskiego i wszystkie winy zostają mu wybaczone. Opisy tortur średniowiecznych czy opowieści w stylu historii nieszczęsnej księżniczki Romildy wbitej na pal za nieokiełznaną żądzę, oparte w pełni, według zapewnień samego Kohouta [1], na źródłach historycznych, to mocny argument za tym, aby tę książkę przeczytać. Równie mocnym jest nagromadzenie rozkosznych absurdów z wieńczącym całą powieść obrazem królewskiego posiłku w postaci prosięcia upieczonego na krześle elektrycznym.

Pavel Kohout (Wikimedia Commons)

Nie mogło zabraknąć i wątków politycznych, obecnych, jak deklaruje autor, we wszystkich jego książkach (sam był jednym z najaktywniejszych uczestników Praskiej Wiosny, co skończyło się dla niego zakazem publikacji; niezrażony, kontynuował walkę z komunizmem wydając swe utwory w samizdacie [2]). Tutaj wprowadzone zostają poprzez przywołanie przeszłości Vlka i docenta Šimsy i ujawniają, kim naprawdę są ci z pozoru światli bohaterowie. O ile na samym początku powieści czytelnik nie otrzymuje żadnych wskazówek, jak ocenić powinien te enigmatyczne osobistości, o tyle im więcej o nich wiadomo, tym bardziej stają się karykaturalni. Ci, którzy postrzegani mają być jako najsilniejsi i najbardziej bezwzględni, okazują się zwykłymi sprzedawczykami, dającymi sobą manipulować jak dzieci. Mimo że z taką lubością zadają ból, boją się go bardziej niż ktokolwiek inny, i kończąc tę lekturę nie sposób już nie patrzeć na nich (a więc i na komunistycznych sługusów, których są przecież figurą) z pogardą.

A Lizinka? Ta chodząca zagadka, niewzruszony anioł, który w ciągu całej akcji wymawia może z dziesięć słów, jest po prostu pozbawioną wszelkiej myśli wydmuszką. Morduje lekką ręką, bo brak jej uczuć i myśli, które by jej w tym przeszkodziły. Ot, cała filozofia, jeśli o państwa katów chodzi.

Na deser dorzucam ciekawostkę z naszego podwórka – na dowód, że idea szkoły katowskiej oddziaływała na ludzką wyobraźnię od dawna, i pan Kohout wcale nie ma monopolu na ten pomysł. :)

***

P. Kohout, Kacica, wyd. MUZA, Warszawa 1995.

Źródła:

[1] http://kultura.dziennik.pl/artykuly/72828,kohout-zdradzilem-komunizm.html

[2] http://pl.wikipedia.org/wiki/Pavel_Kohout