Niebo fantazji pełne świetlików – „Kraina traw”, Mitch Cullin

Małe dziewczynki chodzą do szkoły, bawią się z koleżankami, są rozpieszczane przez tatusia i karmione całymi dniami matczyną troską i smakołykami. Jeliza-Rose jednak, bohaterka Krainy traw, drastycznie od tego modelu odbiega (i to nie tylko ze względu na nietypowe imię). Do szkoły nie chodzi, bo jej ojciec nie wierzy w publiczną edukację; jedynym źródłem wiedzy o świecie jest dla niej telewizja i ukradzione z biblioteki książki. Tatuś jest lejącym w siebie hektolitry whisky i ćpającym na potęgę muzykiem rockowym, zaś mamusia – spędzającą całe dnie w łóżku i bluzgającą przekleństwami narkomanką. Zamiast koleżanek Jeliza-Rose ma zaś cztery główki uszkodzonych lalek Barbie, które nadziewa na palce i z którymi toczy nieustanne dysputy.

Skrzydła fantazji rozwija jednak tak naprawdę dopiero po przyjeździe do What Rocks, położonego na wsi domu należącego niegdyś do jej babci. Ojciec zabiera ją tam, w popłochu zostawiając ciepłe jeszcze zwłoki żony zmarłej wskutek przedawkowania metadonu, obawiając się oskarżenia o zabójstwo. I natychmiast po przyjeździe zapada w narkotykowy trans (tak to przynajmniej z początku wygląda), zostawiając córkę samą sobie. Tam, w Krainie traw, w wyśnionej Jutlandii, na skraju świata, pośród oceanów, w towarzystwie świetlików i swych plastikowych przyjaciółek, kłótliwych i zazdrosnych niczym prawdziwi ludzie, dziewczynka sama, bez nauczyciela i świadomości tego, co jest dobre a co złe, uczy się życia.

Co mnie przede wszystkim w tej lekturze zaszokowało, to stoicyzm małej bohaterki. Zdaje się, że nic na świecie nie jest w stanie jej poruszyć – ponurą codzienność upstrzoną petami i zużytymi strzykawkami przyjmuje jakby było to coś najnormalniejszego w świecie (skąd zresztą ma wiedzieć że tak nie jest, skoro żyje jak ptak w zamknięciu?), śmierć matki ją cieszy, nagły wyjazd budzi dreszczyk podniecenia, brak wsparcia ojca już na miejscu – tylko odrobinę martwi, i nawet kiedy już jest świadoma, że jej rodziciel tym razem nie wybudzi się z narkotykowego amoku, szybko daje się uspokoić za pomocą medalionów wołowych i soku jabłkowego i niemal z ciekawością przygląda się zabiegom dokonywanym na martwym ciele taty. Mocno natomiast potrafią nią wstrząsnąć wytwory jej własnej fantazji; nie przeraża jej gnijący trup tuż pod jej nosem, za to sika w majtki na samą myśl o nachodzącym ją Człowieku z Bagien – zakonserwowanych przez błoto zwłokach sprzed kilku setek lat, które kiedyś na obrazku pokazał jej ojciec.

Porażający jest tu kontrast dzieciństwa z jego ponurym tłem. Czytając o zabawach i iluzjach Jelizy-Rose uświadamiałam sobie raz po raz, że barki, na które spadł cały ten ciężar, to szczuplutkie ramionka dziecka, i nawet mimo że bohaterka zachowuje się, jak gdyby nic takiego się nie działo, to jednak jest w istocie ogromnie osamotnioną, spragnioną ciepła i troski, instynktownie stęsknioną za tym sielskim obrazkiem z początku mojego posta istotą. Słabą – mimo że znieczuloną fantazjami, jej narkotykiem.

Wyobraziłam sobie, że odpowiada:
– Nie płacz, wszystko jest w porządku.
Ale nie było w porządku, więc mu to powiedziałam:
– Jest okropnie!
Skuliłam się na podłodze, oddychając głęboko.
– Już dobrze – odpowiedziałam za niego. – Jesteś bezpieczna.
Wyobraziłam sobie, jak gładzi mnie uspokajająco po szyi.

W Krainie traw tak naprawdę nie pojawia się ani jeden normalny człowiek. Cullinowi udało się stworzyć prawdziwe zbiorowisko wykrzywionych indywiduów – poczynając od rodziców Jelizy-Rose – degeneratów, poprzez mieszkającą w pobliżu What Rocks Dell opętaną obsesją zatrzymywania życia dzięki odpowiedniemu preparowaniu zwłok, i jej upośledzonego, tak jak Jeliza-Rose żyjącego fantazjami brata Dickensa, aż po pojawiającą się już tylko we wspomnieniach babcię dziewczynki, zasadniczą i dobrotliwą staruszkę, po godzinach molestującą małych chłopców. Najbardziej jednak czarno-białą postacią wydaje mi się ojciec – bez wątpienia kochający córkę i nie chcący jej krzywdy, zarazem jednak nieodpowiedzialny, niezdolny poradzić sobie z własnym życiem, a co dopiero z czyimś jeszcze. Duże dziecko, złamane w dodatku przez narkotyki. W gruncie rzeczy nie wiem, czy nie był on jednostką jeszcze słabszą i bardziej zagubioną niż Jeliza-Rose.

Na koniec dodam, że powieść ta jest świetnie napisana. Mimo tych przebłysków trzeźwego myślenia, o których wspominałam, dałam się uwieść hipnotyzującemu spokojowi Jelizy-Rose i bez problemu zobaczyłam wszystko jej oczami. Zresztą te przebłyski też były potrzebne, bo momenty, w których spotykały się one z tym dziecięcym stoicyzmem, były najmocniejsze. Jak obuchem w łeb. Na przykład wtedy, kiedy dziewczynka stwierdzała, że tatuś zsiniał, brzuch nadął mu się jak balon i bezustannie puszcza bąki, aż trzeba wietrzyć cały dom. Krótka chwila, kiedy dałam się jej zwieść – a potem nagły ciężar świadomości. Uwielbiam, kiedy książka w ten sposób wręcz odbiera mi na chwilę dech.

Mało z czym więc da się porównać tę psychodeliczną, słodko-gorzką, poruszającą wszystkie struny strachu, od niepokoju po przerażenie, ale zarazem tak dziecięco niewinną i barwną podróż po Krainie traw. Martwi mnie tylko, że tak ciężko tę książkę w tym momencie dostać – nakład wyczerpany, pojedyncze egzemplarze zapodziewają się gdzieś w zakurzonych czeluściach bibliotek, na allegro pojawia się sporadycznie... Ograniczony dostęp do fascynującej lektury – przykra sprawa.

A! I jeszcze jedno – polecam również film Terry'ego Gilliama na podstawie tej książki. Uważam, że bardzo dobrze oddał klimat literackiego pierwowzoru.
 

Jodelle Ferland jako Jeliza-Rose w Krainie traw (reż. Terry Gilliam)

***

M. Cullin, Kraina traw, przeł. T. Komłosz, wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2006.