Miłosz Pipka powraca – „Grandhotel”, Jaroslav Rudiš

Wyobraźmy sobie piękny letni dzień i siebie samych leżących na trawie nie robiąc nic, prócz wpatrywania się w przelatujące po niebie chmury. Piękna wizja, prawda? Chmury mogą koić i odprężać, pobudzać wyobraźnię, pozwalają na chwilę zapomnieć o problemach. I tak też widzi je Fleischman, czeski imiennik pewnego nieogarniętego pana doktora z serialu Przystanek Alaska. A pracując w Grandhotelu, wielkim szpikulcu na górze Ještěd dźgającym niebo nad czeskim Libercem, ma akurat do chmur bardzo blisko.

Pasja Fleischmana różni się jednak od bezmyślnego przyglądania się niebu, jakie uprawia większość z nas. Kiedy on patrzy na chmury, widzi wykresy, słupki i liczby. Widzi czy nazajutrz będzie ładnie, widzi nadciągającą burzę, ciepły lub zimny front. Uciekając od rzeczywistości (a ma od czego uciekać) w niebo i jego tajemnice, stał się przy okazji nieocenionym (i niestety niedocenionym) specjalistą od pogody. Cudownie zmienna, jest dla niego lekarstwem na własną stagnację, z którą nie potrafi sobie poradzić. W niej szuka nadziei na swoje wyzwolenie (wyobrażając sobie, że pewnego dnia wessie go i zabierze z Liberca wielkie tornado), ona jest dla niego wszystkim i z wszystkim jest jakoś związana.

Byłem spokojny. To chmury mnie uspokajały. To chmury nauczyły mnie wybaczać. 

Wszystkie wydarzenia pamiętam dzięki chmurom, pogodzie, dlatego że z pogodą wiąże się absolutnie wszystko.

Pasja Fleischmana przydaje mu dziwaczności, której jednak i bez tego ma w sobie pod dostatkiem. Z wrodzoną skłonnością do popadania w kłopoty (zupełnie jak Szwejk i jak hrabalowski Miłosz Pipka, którego bohater Rudiša przypomina mi do złudzenia) w komunistycznych czasach dzieciństwa rysuje na lekcjach plastyki swojego dziadka przejechanego przez radziecki czołg, na pytania nauczycielki odpowiada niefrasobliwie a zupełnie niewinnie o „zimnym froncie ze wschodu”, jest idealną ofiarą dla szkolnych oprawców, a jako dorosły facet cierpi na chroniczny katar, widzi duchy i nałogowo podgląda przez dziurkę od klucza hotelowych gości w trakcie ich upojnych chwil. To ten typ, który snuje się po szkole z dziewiczym wąsem i wielkimi brylami, a gdy dorasta zaszywa się w mrocznych kątach i wodzi wzrokiem tęsknym a psychopatycznym za ładnymi dziewczętami.

Mimo tego jednak, że o Fleischmanie dowiadujemy się tak wiele – niemal wchodzimy do jego głowy (zostajemy nawet zaproszeni na jego sesje terapeutyczne z panią psycholog) – dla mnie pozostał on wciąż postacią mocno zagadkową. Pojawia się tu stary szwejkowski problem – na ile jest on zwykłym głupkiem, a na ile tylko go gra? Kim jest ten, który mimo swej „pipkowatości” daje w końcu dowód wielkiej siły, przełamuje zaciskający się na nim magiczny krąg Liberca i daje radę własnym ograniczeniom (znów Miłosz Pipka!)? Mnie się wymyka, enigmatyczny jak jedna z jego chmur.

Bo z jednej strony – absurdalnie wręcz rzeczowy; tam gdzie inni widzą jutrzenkę, tam on widzi światło i kurz, wirujący brud. Ale z drugiej – poeta i romantyk. Zuzana podaje mu się na talerzu, ale on nie chce mdłych przystawek, chce długonogiego rudowłosego objawienia, pioruna z nieba. Stojąc przy barierce na szczycie góry Ještěd, snuje liryczne refleksje o samobójcach. W tym wypadku rzeczowy jest tylko Jégr, który przed hotelem stawia tabliczkę „Samobójstwa zgłaszać w recepcji”.

Wzgórze Ještěd z hotelem na szczycie [1]

Fleischman to pierwszy plan. Jest jednak jeszcze tło. To, co na niego wpływa i co go kształtuje, ludzie dokoła, cała sieć powiązań, bo w końcu wszystko, każdy człowiek i każdy epizod może wywołać efekt motyla, duży deszcz z małej chmury. Są rodzice, którzy majaczą gdzieś w tle jak odległa chmura burzowa, jest Jégr – opiekun i szef Fleischmana, grubiański typek zakotwiczony mocno wspomnieniami w swojej romansowej przeszłości, jest opętany amerykańskim snem Patka i Franz, stary Niemiec który powraca do rodzinnego Liberca aby rozsypać tam prochy swych szkolnych przyjaciół. I jest Ilja – Ta Jedyna, czerwona lisiczka, jedyna postać bardziej nawet enigmatyczna niż Fleischman. Wszyscy razem tworzą na niebie złożoną, kłębiastą konstelację. „Ciągle się mijają. Gubią. Opuszczają. Znajdują”.

Rudiš w końcu zdaje się dochodzić do bardziej ogólnych wniosków. Ustami Fleischmana i jego pani doktor formułuje stwierdzenie, że Czesi to naród, który boi się ruszyć z miejsca. „Trochę jak konserwy, coś jak sardynki upchnięte w puszce”. Posługując się z kolei słowami Jégra zestawia ze swymi rodakami Polaków, których wszędzie pełno i którzy wszędzie sobie poradzą. Czeskie zamknięcie na świat to strach przed wolnością, a strach przed wolnością to z kolei strach przed nieskończonością, i to akurat bardzo ciekawie koresponduje z wnioskami Mariusza Szczygła wysnutymi w Zrób sobie raj.

Proza Rudiša jest dynamiczna i wciąga, ma w sobie młodość i żywioł, ale jest i zaduma, mnóstwo nostalgii, bujania w obłokach, refleksji nad przemijaniem. Łączy w sobie świeżość młodego pokolenia z ciepłem starych dobrych literackich wzorców, co mnie osobiście wydaje się doskonałym połączeniem.

Jaroslav Rudiš [2]

***

J. Rudiš, Grandhotel, wyd. Good Books, Wrocław 2011.

***

Źródła fotografii:

[1] http://jested.cz/

[2] http://www.literatur-jetzt.de/?page_id=525