Nie piasek, a lepki szlam zawiści – „Piaskowa Góra”, Joanna Bator

Piaskowa Góra towarzyszyła mi długo. Nie dlatego, że źle mi się czytało – przeciwnie, pochłania się ją z wielką przyjemnością. Ale to ponad 400 stron żywego tekstu, żadnych przerywników, dialogów, wstawek – zwarta tkanka opowieści. A druga sprawa – tak przygnębiającą wizję, wsączającą się w żyły niczym trucizna, musiałam sobie dawkować.

Czasy PRLu, karmiona za młodu ciepłymi historyjkami Małgorzaty Musierowicz, miałam skłonność wyobrażać sobie jako czasy straszne, lecz paradoksalnie bardziej ludzkie i naznaczone poczuciem wspólnoty. Bo w obliczu wroga szare jednostki zbliżały się do siebie, w końcu w kupie zawsze raźniej i cieplej, łatwiej przetrwać radziecką zimę. Obraz, jaki odmalowuje Joanna Bator w swojej Piaskowej Górze tak bardzo odbiega od tych wyobrażeń, jak to tylko możliwe.

Ale czy to rzeczywiście problem czasów? Mam wrażenie, że realia nie ukształtowały złych zachowań, lecz były jedynie katalizatorem odrażających skłonności, jakie już wcześniej siedziały uśpione w niemal wszystkich bohaterach tej historii. To przerażająca galeria figur złych albo głupich, a czasem i takich i takich. Ograniczonych, zawistnie zerkających na wszystkich, którym „się udało” i dążących do zmącenia ich szczęścia za wszelką cenę, ściągnięcia ich do swojego poziomu, do swojego cuchnącego moralnego bagienka. Wrażliwym i myślącym miażdży się tu skrzydła jak rzadkim okazom motyli. Bo nie pasują.

Wszystkie kobiety (chyba tylko z wyjątkiem cielęcego stworzenia o jakże znamiennym nazwisku Iwonka Śledź) w tej książce są silne, ale siła nie zawsze jest tu towarzyszką mądrości i dobroci. Silna i mądra jest Dominika, która wie czego chce i nie ucieka od uczucia nawet jeśli nosi ono sutannę. Silna i dobra jest Zofia, która ukrywa pod swym dachem Żyda i ze względu na jego pamięć na wzór dzielnej Penelopy latami żyje samotnie, opędzając się od natrętnych zalotników. Ale silna jest też Jadzia, której ograniczony rozumek karmi się mrzonkami o Enerefie, marzeniami o byciu wielką damą oraz prostymi fabułami seriali i romansideł. Silna jest i Jagienka Pasiak, żyjąca w przeświadczeniu o własnej niezwykłości, zawistna i mknąca do celu po trupach, karykaturalna wręcz w swoim fałszu i zepsuciu, niczym złe siostry Kopciuszka.

Pani Bator wspaniale opowiada, ale w tej książce tyle jest smutku, że odłożyłam ją prawie z ulgą. Bo to nie ten piękny, oczyszczający smutek, którego szukał przez całe życie pan Hrabal, ale smutek brudny i lepki, wsączający się we wszystkie zakamarki świadomości i oblepiający je jak cuchnący szlam. I im dłużej się ją czyta, tym bardziej chce się uciec z tego mrocznego Wałbrzycha, odlecieć z tej szarej Piaskowej Góry, tak jak ci dobrzy i uczciwi, którzy szczęście znajdują dopiero gdzieś daleko, za siedmioma górami i siedmioma lasami.

***
J. Bator, Piaskowa Góra, wyd. W.A.B., Warszawa 2009.

***

To pierwsza recenzja z serii Gwiazdkowe prezenty, którą prezentuję na zdjęciu. Zawsze zastanawiał mnie fenomen ogromnych poświątecznych stosów książek, jakie oglądałam u innych – skąd tego aż tyle? A tym razem mam swój własny, całkiem pokaźny. A ponad 80% to sprawka mojego W. i chwała mu za to, choć winien jest przeprosiny wszystkim tym moim papierowym przyjaciołom, którzy spoczywają w czeluściach szafy i czekają na swoje pięć minut od kilku już lat, a teraz po raz kolejny ich wielka chwila została odsunięta w czasie.

Tak więc Piaskowa Góra już pochłonięta, Grandhotel Jaroslava Rudiša również – wkrótce powinna się pojawić recenzja. Czas Czerwonych Gór Petry Hůlovej też na pewno wkrótce trafi w moje ręce, podobnie jak List miłosny pismem klinowym Tomáša Zmeškala (od siostry), ale to jak tylko połknę przypadkiem znalezione w bibliotece i natychmiast zagarnięte Listy do Kwiecieńki Hrabala (muszę przyznać, że jeśli chodzi o wdzieranie się na czołowe pozycje mojej listy lektur Czesi mają ogromną siłę przebicia). Za to tak szalona, żeby w obecnej gorącej atmosferze przedsesyjnej zabierać się za Finneganów Tren nie jestem (choć w kontekście egzaminu z językoznawstwa mogłaby to być ciekawa nadprogramowa lekcja). W każdym razie – wszystko pięknie i chyba już się jakoś ułoży, a książek do czytania na pewno nie zabraknie. Tuszę, że u Was też wspaniale.