Stambulskie mrówki w jogurcie – „Sufi”, Elif Shafak

Napisać o Sufim to trudne zadanie. Myśli i wrażenia wywołane tą lekturą rozpełzają się bowiem jak żywe stworzenia, jak tysiące małych mrówek (porównanie w tym wypadku zupełnie nieprzypadkowe), z których niektóre rodzą się i niemal natychmiast umykają. Mała diablica Nevres topiła mrówki w jogurcie, ja jednak swoich nie byłam w stanie zatrzymać i wiele spośród nich przepadło.

O tym, że jest to opowieść o wychowanym w klasztorze derwiszów chłopcu, Pinhanie, który dręczony wstydem z powodu swej dwoistej natury wyrusza w długą podróż zakończoną w jednej z dzielnic Stambułu, pewnie już słyszeliście. O mistycyzmie, jakim przesiąknięta jest ta opowieść, i o tym, że przypomina jedną z baśni tysiąca i jednej nocy – pewnie też. Nie będę się więc nad tym rozwodzić, przejdę do tego, co mnie spodobało się najbardziej.

To prawda, że Sufiego wyróżnia magiczna i tajemnicza atmosfera, mnogość sugestywnych symboli i obrazów, egzotyka przyciągająca kogoś takiego jak ja, kto o sufizmie i tradycjach islamu nie miał do tej pory zielonego pojęcia. Dżiny, duchy i widma żyją tu jak gdyby obok zwykłych ludzi, są na porządku dziennym, jak w pradawnych czasach sprzed mędrca szkiełka i oka, i to jest piękne. 

Zachwyciło mnie jednak również to, co trzeźwe i bliżej ziemi – cudowny, cierpki humor i swada, z jakimi przedstawieni zostali bohaterowie i sytuacje, zwłaszcza te rozgrywające się na arenie dzielnicy Nakş-ı Nigâr (dawnej Akrep Arif). W przeciwieństwie do dość nijakiego Pinhana, odmalowanego właściwie tylko przez pryzmat wielkiego wstydu i pragnienia ustalenia własnej tożsamości, mieszkańców przeklętej dzielnicy oglądamy niczym mrówki pod lupą (znów porównanie nieprzypadkowe), wyłapując wszystkie ich karykaturalne wady i śmiesznostki. Widzimy ich zamiłowanie do butelki, nieznośne plotkarstwo czy nawet, jak w przypadku jednej z szacownych matron, przesłodkiej zresztą istoty, skłonność do popuszczania moczu w chwilach niekontrolowanego rozbawienia. (A że do śmiechu była bardzo skłonna, zapracowała sobie na pseudonim Zasikana Safiye). Są dzięki temu barwni i bardziej ludzcy, trochę jak mali krzykacze z apokryfów Karla Čapka.

Jest to zdecydowanie lektura, która wzbogaca. Nie tylko jednak w zakresie tureckiej kultury, tradycji i religii, lecz również z pozoru banalnej sfery kulinariów. Ileż ślinotok budzących smakołyków opisała na kartach Sufiego autorka! Jakże królewsko jej bohaterowie się żywili! Wielka szkoda, że mam dwie lewe ręce do gotowania, bo na pewno któryś z tych rarytasów spróbowałabym na własną rękę upichcić.

Oczywiście niemała w tym rola tłumaczki, która skrzętnie opatrzyła tekst mnóstwem przypisów i wyjaśniła absolutnie wszystkie obco brzmiące nazwy, które wprawić mogły w konsternację tak nieobeznaną z tureckimi realiami czytelniczkę jak ja. Każdy smakołyk, każde nazwisko, epizod, data, miejsce jest tu rozszyfrowane. W efekcie książka przypomina ogromną kopalnię wiedzy, do której jednak nie dostałabym się, gdyby nie korytarze w postaci przypisów. Są one zdecydowanym atutem tego wydania Sufiego, tłumaczce należą się więc wielkie wyrazy uznania.

Elif Şafak napisała tę powieść jako 23-latka po uszy zakochana w sufizmie. Podoba mi się ten zapał, wyczuwalny podczas lektury, ale wydaje mi się też, że jego sprawką może być niejasne, pospieszne zakończenie, które jest chyba moim jedynym zarzutem wobec Sufiego. Brakowało mi doprowadzenia do końca pewnych wątków, które albo nie zostały rozwiązane, albo zbiegły się w sposób tak mglisty, że nie udało mi się tego zarejestrować.

Warto dać się jednak porwać tej opowieści. Pomedytować nad nią, uśmiechnąć się i doprowadzić do drgawek swój biedny pusty żołądek.

Elif Shafak

Bibliografia:

[1] http://tygodnik.onet.pl/1,47145,druk.html

[2] http://www.elifshafak.com/images/interviews/turkey/index.asp

[3] http://xiegarnia.pl/artykuly/wywiad-z-elif-shafak/

Fotografie: Wydawnictwo Literackie

***

Za książkę dziękuję Wydawnictwu Literackiemu.

***

E. Shafak, Sufi, przeł. Anna Akbike Sulimowicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013.