Wielka czeska iluzja? „Láska nebeská”, Mariusz Szczygieł

Fot. František Dostál [Wikimedia Commons]

Láska nebeská to kolejny rozdział czeskich opowieści Mariusza Szczygła. O ile jednak poprzednie dwa – Gottland i Zrób sobie raj – spajał pewien tematyczny klucz, tutaj takiego klucza raczej nie ma. Można by co najwyżej uznać za niego literaturę, bowiem zalążkiem większości z zamieszczonych tu opowiastek są znane czeskie dzieła, jednak oddalając się od tego literackiego punktu wyjścia autor zapuszcza się w tak odległe tematycznie rejony, że spajająca utwór klamra pęka.

Sławna historia kelnera, cwaniaczka i konformisty Jana Dzieciątka z Obsługiwałem angielskiego króla staje się impulsem do rozważań o honorze oraz (tylko z pozoru nie związanej) opowieści o Helenie Vondráčkovej i jej mężu. Od Czarnego Piotrusia Jaroslava Papouška wychodzi przezabawny felieton o czeskiej „literaturze klozetowej” – napisach na ścianach i drzwiach toalet.

Trzy spośród tekstów związane są z postacią Václava Havla, przy czym jeden – O kurczaku à la Havel – to coś w rodzaju hołdu złożonego temu najbardziej ludzkiemu z prezydentów, człowiekowi o niezwykłym poczuciu humoru i skromności.

Dziesięć lat temu pan Krzysztof Zajdel, nauczyciel z Wilkszyna, dostał od urzędującego prezydenta Havla przepis na kurczaka. Postanowił wydać książkę 101 potraw znanych osobistości z Polski i ze świata i zaczął pisać do różnych sław. „Sam pan wie, jak to jest, kiedy pisze ktoś z wiejskiej szkółki do osoby znanej” – wyznał, kiedy poprosiłem o szczegóły. „Napisałem do prezydenta Rosji, Ukrainy, Białorusi, bo moim marzeniem było pokazanie, że jesteśmy normalnymi ludźmi, że przy stole wszyscy mogą usiąść. Z tych osób jedynie prezydent Czech mi odpisał”.

Literatura nieraz mocno splata się tu z życiem. Pogrzeb Havla zamienia się w absurdalny teatrzyk jakby napisany i wyreżyserowany przez samego prezydenta, a siostrzenica Kafki, skazując żądnych wywiadu dziennikarzy na czyściec czekania, staje się postacią żywcem wyjętą z książek jej sławnego wujka.

Nie brakuje i poważniejszego ujęcia tematu – jest między innymi o szwejkowskim stereotypie, który przylgnął do Czechów jak stara guma do buta i za nic nie chce się odczepić. Oraz o tym, czy poprawne jest określenie „Czechosłowacy” (i dlaczego tak). A na deser – rozkoszna opowieść o sławnym wynalazcy Járze Cimrmanie, czeskim bohaterze który... nigdy nie istniał.

Fot. František Dostál [Wikimedia Commons]

Historiom tym towarzyszą niezwykłe (mimo zupełnie zwyczajnej tematyki) zdjęcia nieznanego w Polsce fotografa, Františka Dostála – absolutny strzał w dziesiątkę! W zdjęciach Dostála jest bowiem wszystko, co człowiek chciałby uchwycić patrząc na ludzi – czy to pisząc, czy fotografując. Jest urok chwili, jest życie zaklęte w obrazie, jest proza codzienności, którą to jedno ujęcie zamieniło w coś niemal magicznego.

Láskę czyta się jednym tchem i wcale mnie to nie zaskoczyło – w końcu wiadomo, że Szczygieł potrafi opowiadać jak nikt. Po raz pierwszy jednak przy lekturze jego czeskich opowieści poczułam pewien zgrzyt. Zaczęłam się zastanawiać, ile w tym reportażu, a ile czarowania, czy na pewno rzeczywistość nie została trochę podkolorowana, czy mimo braku knajpianego rodowodu autor nie ma w sobie czegoś z pábitela, mieszającego prawdę ze słodką iluzją. Bo mam za sobą swoje pierwsze nieśmiałe doświadczenia z Czechami i nie było wcale tak różowo. Może zrobiłam sobie trochę krzywdę, może jak Emma Bovary uwierzyłam za bardzo w to, co przeczytałam. A może nie miałam po prostu szczęścia. Wciąż jeszcze wierzę.

***

Cytat: M. Szczygieł, Láska nebeská, wyd. Agora, Warszawa 2012.