Pod skrzydłami umierającego Boga – „Droga”, Cormac McCarthy

To było kilka lat temu. Stałam wieczorem w oknie swojego pokoju w akademiku i patrzyłam na tętniące życiem o tej porze miasteczko studenckie. Tysiące rozświetlonych okien, tysiące cieni za tymi oknami, głosy, śmiechy, krzyki, muzyka. I przyszło mi do głowy, co by było, gdyby kiedyś, może za kilkadziesiąt lat, może za kilkaset, a może za kilka, to życie stamtąd uszło. Co musiałoby się stać, żeby wszystkie światła zgasły, żeby gwarne pokoje nagle opustoszały, żeby korytarze zaczęły pokrywać się kurzem, żeby długo nie używane krany zardzewiały, ściany pokruszyły się, drzwi zbutwiały? Tysiące ciemnych okien jak puste oczodoły, cisza.

Nie tylko ja miałam taką wizję. Cormaca McCarthy'ego nawiedziła, kiedy spędzał pewną noc w hotelu w El Paso wraz ze swoim synem. Patrzył na uśpione miasto za oknem i zastanawiał się, co by było gdyby...

.

Drogę zabrałam w drogę. I to w dodatku w drogę nietypową, bo z elementami biwaku na dziko, oszczędnego konsumowania szczupłych zapasów i chowania się po krzakach. Kto czytał, ten wie, jak świetną scenerię do poznawania tej historii sobie wybrałam.

McCarthy tak wspaniale buduje nastrój, tak wspaniale pogłębia grozę, nie bombardując szokującymi obrazkami, ale pozostawiając pole dla wyobraźni czytelnika, że nie potrafiłam już zasypiać w namiocie bez niespokojnego nasłuchiwania i nerwowych reakcji na każdy najlżejszy szmer w pobliżu. Mało tego! Gdy dobiegaliśmy do końca powieści, a bohaterowie, coraz bardziej zaszczuci w wyludnionym, ale wciąż wrogim świecie, zdawali się zmierzać ku nieuchronnej klęsce, niemal wmówiłam sobie, że nasze losy są nierozłącznie splecione i jeśli oni zginą w jakiś tragiczny sposób, to i nam stanie się coś złego.

To ta gęsta groza sącząca się z każdej strony powieści McCarthy'ego, rozpływająca się po ciele jak trucizna, wdychana jak zabójczy gaz, przenikająca niepostrzeżenie do naszego życia. Bo nawet gdybym nie czytała tej książki przyczajona gdzieś na skraju lasu, na łasce i niełasce kręcących się w pobliżu nieznajomych, i tak przecież bym się bała. I tak zadawałabym sobie pytania „Co by było gdyby...”, zestawiałabym tę przerażającą wizję ze słonecznym i kwitnącym jeszcze światem, jaki mam przed oczami, nieufnie spoglądałabym na otaczających mnie ludzi, węsząc w poszukiwaniu wskazówek, jak zachowaliby się w sytuacji granicznej. Wreszcie – zaczęłabym myśleć o sobie, czy ja sama przeszłabym taką próbę, czy pozostałabym jedną z tych, którzy niosą ogień, czy raczej poświęciłabym wszystko, żeby przeżyć, jak bezrozumne zwierzę kierowane instynktem przetrwania?

Te pytania są siłą Drogi. Jest bardziej przerażająca niż wszystkie inne znane nam wizje apokalipsy, ponieważ zagrożeniem nie są tu jakieś z definicji złe i pozbawione uczuć istoty jak kosmici, zombie, roboty, ale inni ludzie. Ci, których spotykamy każdego dnia, ci na których jesteśmy skazani. Ilu z nich gnieździ gdzieś w sobie taką bestię, utajoną, czekającą tylko na odpowiedni moment?

U McCarthy'ego niemal wszyscy. Kiedyś pewnie poczciwi i przyzwoici, mężczyźni zasypiający nad gazetą w upalne popołudnia, kobiety rozwieszające pranie na balkonie w słoneczne poranki, podśpiewując, dziewczęta i chłopcy ustępujący w autobusie miejsca staruszkom. Teraz trzymają ludzi w schowku pod podłogą niczym przetwory gotowe do zjedzenia i opiekają nad ogniskiem nowo narodzone niemowlęta. Są gorsi niż zaraza, gorsi niż śmierć, chociaż kiedyś byli przecież najmilszymi z ludźmi, uroczymi sąsiadami, najlepszymi przyjaciółmi.

Zostają jednostki. Zaszczute, odziane w łachmany, uzbrojone tylko w rewolwer o dwóch nabojach przeciwko złu całego świata. Człowieczeństwo jest jak ten chłopiec, trzęsący się z zimna na środku drogi, mający za obrońcę tylko (a może aż?) ojca. Ojciec jest jego Bogiem, ale to Bóg umierający.

To wizja bardzo podobna do uwiązanego kundla w To nie jest kraj dla starych ludzi, który może tylko smutno patrzeć, jak świat się rozpada. Ale choćby było nie wiadomo jak źle – nie poddaje się, chłopiec będzie iść przed siebie choć nogi się pod nim uginają i pogrąża się w mulistej ziemi, pies będzie ujadać i skamleć, chociaż nikt już nie zwraca na niego uwagi. Bo dobro musi zwyciężyć, tak jak było zawsze i jak zawsze będzie, jeśli nie na tym, to na drugim świecie.

***

McCarthy C., Droga, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013.