Smaki i zapachy młodej ukraińskiej prozy – „Lubczyk na poddaszu” Natalki Śniadanko i „Siomga” Sofii Andruchowycz

Jednym ze spotkań w ramach tegorocznego Festiwalu Conrada ma być dyskusja o współczesnej ukraińskiej prozie. Wezmą w niej udział cztery młode pisarki – Natalka Śniadanko, Sofija Andruchowycz, Marysia Nikitiuk i Haśka Szyjan. W zapowiadającym tę debatę tekście w „Tygodniku Powszechnym” Iryna Vikyrchak pisze:

Nie jesteśmy postaciami z bajki, sielskim i agrarnym ludem nieustannie żyjącym w znoju, noszącym szarawary i kwietne wianki. Szanujemy narodową przeszłość, ale nie mamy ochoty na bezustanne rozmyślania i pielęgnowanie krzywd. Wyzwoliliśmy się i potrzebujemy książek współczesnych autorów, równie otwartych na świat jak my sami.

Czy to nie brzmi trochę jak i nasza, polska sytuacja? Tym ciekawiej będzie posłuchać, co na temat młodej ukraińskiej literatury mają do powiedzenia jej reprezentantki. A żeby dobrze się przygotować, sięgnęłam po książki dwóch z nich – tych, które były już tłumaczone na język polski – Śniadanko i Andruchowycz.

Lubczyk na poddaszu Natalki Śniadanko to oparta na bardzo ciekawym pomyśle opowieść o pewnym przeżywającym kryzys małżeństwie. Podczas wspólnej wycieczki Sarona trafia do tajemniczego hotelu. Jej mąż – jak wnioskujemy z kolejnych fragmentów – również znajduje się w podobnym miejscu, lecz innym niż Sarona. Pozostając przez kilka tygodni w całkowitym odosobnieniu i rozmawiając ze sobą tylko poprzez listy, muszą się nauczyć na nowo ze sobą być. Lakoniczne, oficjalne powiadomienia od zarządu hotelu mają im podpowiadać, czy zmierzają w dobrym kierunku. 

Sceneria i klimat trochę jak z filmu Lobster Jorgosa Lantimosa. Mimo jednak tej dziwacznej i nienaturalnej sytuacji, Sarona i Saron zaczynają ze sobą szczerze „rozmawiać”, przyznawać się do swoich win, zwierzać ze swoich lęków, dzielić się wspomnieniami. Mam wrażenie, że w ich korespondencję autorka wplotła wiele własnych przemyśleń i obserwacji (o których, mam nadzieję, wkrótce napiszę u siebie więcej), dlatego całość brzmi szczerze i przekonująco. Proza Śniadanko, choć trochę szorstka, momentami zaskakująca nieadekwatnym językiem, wymagająca oswojenia, intryguje jednak metaforami, prowokuje do rozmyślań. Smakuje na tyle nietypowo, że chce się więcej.

Oryginalna, choć bardziej dosłowna, jest również proza Sofii Andruchowycz. Czytając Siomgę przekonałam się jednak, że ta autorka jest przede wszystkim mistrzynią oddziaływania na zmysły. I nie chodzi tu tylko o erotykę, choć odgrywa ona rzeczywiście istotną rolę w tej książce. Opisy Andruchowycz sprawiają, że można poczuć, posmakować, zobaczyć. Z wielką przyjemnością łyka się jej piękne zdania, którymi opowiada o swoim (choć na ile można utożsamić autorkę z narratorką – sprawa dyskusyjna) dzieciństwie, spędzonym u boku zmęczonej własnym seksapilem kuzynki Hali, o zabawach w ogrodzie pobliskiego szpitala psychiatrycznego, o dorastaniu i pierwszych doświadczeniach seksualnych. 

A wszystko niczym klamra spaja motyw wąsatego podglądacza, który staje się pretekstem do zadawania ważnych pytań. Na przykład: czy żylibyśmy inaczej, wiedząc, że ktoś nas obserwuje? Zastanawiamy się nad tym, równocześnie stając po drugiej stronie barykady – wchodząc w tę intymną biografię autorki/narratorki, sami stajemy się podglądaczami.

Te dwie próbki młodej ukraińskiej prozy bardzo pozytywnie mnie zaskoczyły. Zgodnie z tym, co pisze Vikyrchak, jest w nich świeżość i moc, ostentacyjne odejście od historyczno-politycznej rzeczywistości i skupienie się na własnym ja oraz relacjach z najbliższymi. Zarówno Śniadanko, jak i Andruchowycz czyta się świetnie, dlatego chętnie posłucham ich – i ich ukraińskich koleżanek po fachu – na Festiwalu Conrada.

A debata o współczesnej ukraińskiej literaturze, zatytułowana „To nie jest kraj dla starej prozy”, odbędzie się w czwartek, 27 października, o godz. 20 w Pałacu Czeczotki. Polecam, zapraszam, i – mam nadzieję – do zobaczenia!

***
N. Śniadanko, Lubczyk na poddaszu, tłum. Ksenia Kaniewska, wyd. Biuro Literackie, Wrocław 2014.
S. Andruchowycz, Siomga, tłum. Michał Petryk, wyd. Czarne, Wołowiec 2009.