Nowoczesne niewolnictwo – „Faktotum”, Charles Bukowski

Mały Hrabal w wypracowaniu na temat „Kim chciałbyś zostać, gdy dorośniesz?” odpowiedział, że bezrobotnym. Bo bezrobotni całymi dniami bawią się i pokrzykują. Bo są zawsze weseli, odprężeni i opaleni. Bo nie trzęsą się jak ci, co wstają wcześnie rano i wciąż się boją o swoją posadę.

Bukowski bez uśmiechu powtarza tę odpowiedź, mimo że ze szkolnych wypracowań już dawno wyrósł. „W małych betonowych wnękach, pod mostami i kładkami dla pieszych gnieździły się setki włóczęgów (…). Opaleni i zrelaksowani, wyglądali na ogół cholernie zdrowo, znacznie zdrowiej niż przeciętny biznesmen z Los Angeles” (s. 191). W jego świecie bezrobotni to jedyni ludzie naprawdę szczęśliwi.

Chinaski nienawidził pracy już jako dziecko. Widział, co ta suka robi z jego ojcem – odpowiedzialnym i praworządnym, tak w nią zapatrzonym, że mówił tylko o niej. W domu, przy obiedzie, w sypialni. Do ósmej wieczorem, kiedy gasiło się światło, bo przecież trzeba rano wstać. Była dla niego religią. Praca, praca, praca. Innych tematów nie było.

Jego syn postanowił nie dać się zamknąć w tej klatce. Więc nie przykładał się. Dryfował od miejsca do miejsca, od posady do posady. Wszędzie dwa, trzy dni, tydzień, czasem kilka. Gdy tylko nadzorca stracił go z oczu, pędził do najbliższego baru albo szukał kąta, by się zdrzemnąć. Wylatywał z hukiem, wracał jeszcze po zaległy czek, za zarobioną sumkę kupował mięso na gulasz i urządzał trzydniową popijawę ze swoją dziwką Jane. A potem znów do pośredniaka. I o tym jest ta książka.

Jak to zwykle u Bukowskiego, dominuje ton cudownie sarkastyczny i riposty ostre jak brzytwa. A pod retorycznymi gierkami – smutna i przerażająca rzeczywistość. Praca jako jakaś nowa forma niewolnictwa, czarnoskórzy szwacze skuleni nad swoimi maszynami bez chwili wytchnienia, w mętnym świetle trzydziestowatowej żarówki. O jednym z nich Chinaski mówi (ze słabo maskowanym współczuciem): „Wyglądał jak mała małpa. Stara, pełna godności małpa. A w dodatku dla tych kolesi z dołu był małpą” (s. 150).

Gdy sił już brak na ironiczną stylistykę, zaczyna płynąć potok szczerych słów. I kto by pomyślał – ten buńczuczny Chinaski się boi, jest przerażony! Nie ma odwagi, by pójść drogą lumpa, zbyt mu żal tego gulaszu i butelki dobrej whisky, więc próbuje znów, i znów daje się wykopać. Robi to z rozmysłem, ze strachu – przed zawodową machiną i tym, że zmieni się w dupka ze złotym zegarkiem na ręce. Bo najgorzej byłoby stać się częścią tego świata, tak przecież źle urządzonego:

No bo z jakiej, do cholery, racji, człowiek miał być zadowolony z tego, że wyrwany ze snu przez budzik, wyskakiwał z łóżka o 6:30 rano, wmuszał w siebie jakieś jedzenie, wysrał się, wysikał, umył zęby, przyczesał włosy, naużerał się z ulicznymi korkami, po to, żeby dostać się tam, gdzie przysparzać miał grubszych pieniędzy komuś innemu i gdzie w dodatku oczekiwano od niego wdzięczności za to, że mu taką szansę oferowano (s. 145).

„Factotum” to tyle co nasz „totumfacki”. Od łacińskiego „fac totum” – rób wszystko. Nie myśl, nie dyskutuj, nie protestuj. Wykonuj swoją pracę jak ta tresowana małpa. To mocne przesłanie – i podczas gdy o Listonoszu pisałam, że trudno traktować go jak poważną krytykę systemu, tak już gorzkie Faktotum taką krytyką w moich oczach jest. Co nie zmienia faktu, że brakuje jej ognia – to głos jak z dna studni, głos człowieka, który wie, że i tak nikt go nie usłyszy.

Czytałam tę książkę, sama szukając pracy. Sfrustrowana odchodziłam od komputera, gdzie nadal ofert brak, a skrzynka mailowa milczy jak grób, i narkotyzowałam się tą prozą. Pierwsze zdania – uśmiech, radość i euforia. Kocham cię Chinaski, kocham cię Bukowski. Powiedz, że to wszystko nieważne, mów do mnie jeszcze. Po kolejnych uśmiech znika. Po scenie finałowej odechciewa się żyć. Tak ogromna jest siła rażenia tej prozy. Powiem wam tak: są tylko trzej pisarze, którzy budzą we mnie tak silne emocje, że piszę o nich w gorączce, ledwie łapiąc dech. I Bukowski jest jednym z nich.

***

Ch. Bukowski, Faktotum, tłum. Jan Krzysztof Kelus, wyd. Noir Sur Blanc, Warszawa 2014.

Za gorzką pigułkę i lek na rzeczywistość w jednym dziękuję pani Joannie i Oficynie Literackiej Noir Sur Blanc.

Inne książki Bukowskiego na Literackich skarbach:

Listonosz

Szmira

Najpiękniejsza dziewczyna w mieście

Płonąc w wodzie, tonąc w ogniu. Wiersze z lat 1955-1973

Kobiety

Fotografie:

[1] Billy Wilson Photography / Foter.com / CC BY-NC

[2] nuzzu valea / freeimages.com

[3] Okładka książki ze strony wydawnictwa 

Anegdota o Hrabalu i bezrobotnych pochodzi z Takiej pięknej żałoby.